Bad Santa | Γιώργος Παναγιωτάκης

Αλληλογραφεί με ανήλικους. Παριστάνει τον γενναιόδωρο με τα λεφτά των άλλων. Απασχολεί ανασφάλιστους εργαζόμενους, στους οποίους ασκεί εργασιακό μπούλινγκ αποκαλώντας τους «ξωτικά». Φέρεται βάναυσα σε αθώα ζώα, υποχρεώνοντάς τα να κάνουν εξαντλητικές διαδρομές ανά την υφήλιο. Πετάει με μια ιδιοκατασκευή πάνω από κατοικημένες περιοχές, δίχως ποτέ να καταθέτει σχέδια πτήσης. Μπαίνει κρυφά σε σπίτια στη μέση της νύχτας. Έχει χιλιάδες σωσίες, οι οποίοι παρενοχλούν τους περαστικούς στις πλατείες, θωπεύουν τα παιδιά στα εμπορικά κέντρα ή απλώς χτυπούν κουδούνια, προκαλώντας ηχορύπανση. Και, όπως όλοι οι κακοποιοί, διαθέτει πολλά ονόματα. Είναι ο Άγιος Βασίλης, γνωστός και ως Santa Claus ή Saint Nicholas ή Father Christmas ή Sinterklaas ή απλά Santa. Μία, ομολογουμένως, πολύ σκοτεινή προσωπικότητα. Ας προσπαθήσουμε να τον ακτινογραφήσουμε.

Το πρώτο μεγάλο κόλπο

Η δράση του ξεκινά στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου τον 4οαιώνα μ.Χ. ήταν γνωστός ως Βασίλειος. Η οικογένειά του ήταν μία από τις πιο ευυπόληπτες της πόλης. Φαίνεται όμως ότι οι γονείς του (πατέρας καθηγητής ρητορικής-μητέρα αγία) τον παραμελούσαν. Ο μικρός Βασίλειος μεγαλώνει δίπλα στη γιαγιά του και, όταν εκείνη πεθαίνει την φροντίδα του αναλαμβάνει η μεγαλύτερη αδελφή του, η μοναχή Μακρίνα. Η τελευταία ασκεί μεγάλη επιρροή πάνω του. Πολλοί, λοιπόν, τη θεωρούν βασική υπεύθυνη για τον δρόμο που πήρε ο αδελφός της.

Όταν ο Βασίλειος ενηλικιώνεται, νιώθει να ασφυκτιά στα στενά όρια της Καππαδοκίας. Με το πρόσχημα των σπουδών, φεύγει. Ταξιδεύει σε Κωνσταντινούπολη και Αθήνα όπου συναναστρέφεται κάθε καρυδιάς καρύδι (φιλοσόφους, θεολόγους, μοναχούς κ.α.). Αποκτά μόρφωση, καλούς τρόπους και μεγάλη αυτοπεποίθηση. Έτσι, όταν επιστρέφει στην Καισάρεια οι πάντες των αντιμετωπίζουν με σεβασμό.

Αρχικά, σαν γνήσιος Έλληνας, αναλαμβάνει το μαγαζί του πατέρα του και παραδίδει μαθήματα ρητορικής. Σύντομα όμως καταλαβαίνει πως είναι φτιαγμένος για μεγαλύτερα πράγματα. Εισχωρεί λοιπόν στους κόλπους της Εκκλησίας. Η ρητορική ικανότητά του τον βοηθά να ανεβεί γρήγορα τα σκαλιά της ιεραρχίας. Διοικεί μονές, κατακεραυνώνει αιρετικούς, κάνει φιλανθρωπίες, περιηγείται παντού και γενικά χτίζει ένα ηγετικό προφίλ που θα τον βοηθήσει πολύ στο μέλλον. Οι πάντες πλέον μιλούν για αυτόν.

Master G.Z., Madonna and Child with the Donor, Pietro de’ Lardi, Presented by Saint Nicholas, ca. 1420–30, tempera and gold on wood. [The Metropolitan Museum of New York]
 

Το μεγάλο κόλπο του φαίνεται πως είναι η περίφημη «υπόθεση της βασιλόπιτας», όπου χρησιμοποιώντας την επιρροή του, τροποποιεί ένα παγανιστικό έθιμο δίνοντάς του μια νέα, πιο ελκυστική και επικερδή μορφή. Πιο συγκεκριμένα, πείθει τους πολίτες να βάζουν κοσμήματα και φλουριά μέσα σε γλυκά και έπειτα να μοιράζονται τα κομμάτια. Σε κάθε δε βασιλόπιτα υπάρχουν κομμάτια για τον «Χριστό», τον «φτωχό», ακόμη και για τον ίδιο τον Βασίλειο. Το έθιμο εξαπλώνεται σε τέτοιο βαθμό και σε τόσο μεγάλο βάθος χρόνου, ώστε είναι πρακτικά αδύνατον να υπολογίσουμε το -σίγουρα εντυπωσιακό- οικονομικό αποτύπωμά του.

Η νέα περσόνα

Την 1η Ιανουαρίου του 379, έπειτα από μια σύντομη ασθένεια, ο Βασίλειος πεθαίνει σε ηλικία πενήντα ετών. Αυτό τουλάχιστον αναφέρουν οι ιστορικές πηγές –και δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για να υποστηρίξει κανείς το αντίθετο. Το παράξενο είναι πως λίγο αργότερα (μερικούς αιώνες για την ακρίβεια) ξεκινά μια πολύ ύποπτη σύγχυση σχετικά με το όνομά του.

Εδώ λοιπόν μπαίνει στo κάδρο ο άγιος Νικόλαος. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί τον γνωρίζουν ως προστάτη των ναυτικών. Έζησε στη Μύρα της Μικράς Ασίας και είχε στο ενεργητικό του πολλά θαύματα και φιλανθρωπίες. Επίσης ήταν άτεγκτος σε θεολογικά ζητήματα, μη διστάζοντας να χειροδικήσει ενάντια στους κάθε λογής αιρετικούς. Πέθανε το 343 –όταν ο Βασίλειος ήταν δεκατεσσάρων ετών και σχεδίαζε τη μελλοντική του καριέρα.

Οι αιώνες περνούν και το 1081 κάποιοι πονηροί Ιταλοί έμποροι κλέβουν τα λείψανά του Αγίου Νικολάου από τη Μύρα της Μικράς Ασίας και τα μεταφέρουν στο Μπάρι. Από τότε η φήμη του San Nicola ή Saint Nickolas αρχίζει να απλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Σύντομα, αρχίζει να τιμάται όχι μονάχα ως θαυματουργός άγιος, αλλά και ως κομιστής χριστουγεννιάτικων δώρων. Άλλωστε η γιορτή του ήταν κοντά στα Χριστούγεννα . Μεταγενέστερα δε, με το νέο ημερολόγιο, πλησίασε κι άλλο.

Αργά αλλά σταθερά, αρχίζει να χτίζεται μια καινούρια περσόνα. Τα χαρακτηριστικά του Βασίλειου (περιηγήσεις, μοίρασμα δώρων, γλυκίσματα) αναμειγνύονται μυστηριωδώς με εκείνα του Νικόλαου. Ο νέος άγιος αφήνει στην άκρη την ασκητική σιλουέτα. Βάζει κιλά, αποκτά βορειοευρωπαϊκά χαρακτηριστικά και δανείζεται στοιχεία από διάφορες δημοφιλείς φιγούρες των λαϊκών παραδόσεων. Παίρνει το γέλιο –το διάσημο «χο, χο, χο»– από τον αγαθό δαίμονα Τουκ, αντιγράφει τη λευκή γενειάδα του θεού Όντιν και φοράει το μακρύ ζεστό πανωφόρι του Άγγλου Father Christmas και του Γερμανού Weihnachtsmann.

Συνεργοί και κήρυκες

Σύντομα θα αποκτήσει και συνεργούς. Στην Ολλανδία και γενικότερα στις Κάτω Χώρες, ο Sinterklaas όπως είναι εκεί γνωστός, καταφτάνει πάντα με παρέα με τον Μαύρο Πέτρο, έναν πραγματικά επικίνδυνο τύπο. Οι δυο τους ακολουθούν το γνωστό μοτίβο του καλού και του κακού μπάτσου. Ελέγχουν τα πεπραγμένα κάθε παιδιού μέσα στη χρονιά και όποιο περνάει τη βάση δέχεται την επίσκεψη του Sinterklaas, που του φέρνει –φτηνά ως επί το πλείστον–δώρα. Τα άτακτα και γκρινιάρικα παιδιά τα αναλαμβάνει ο Μαύρος Πέτρος, ο οποίος εμφανίζεται ξαφνικά μέσα στη νύχτα τα βάζει μέσα σ’ ένα σακούλι και τα παίρνει μαζί του.

Όπως εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε, χάρη στους Sinterklaas και Zwarte Piet οι παιδοψυχολόγοι των Κάτω Χωρών κάνουν χρυσές δουλειές. Tο γεγονός δε πως ο «κακός μπάτσος» της παρέας διαθέτει αφρικανικά χαρακτηριστικά, στρώνει θαυμάσια το έδαφος για την εξάπλωση του ρατσισμού.

Το χαριτωμένο αυτό έθιμο περνά κάποια στιγμή τον Ατλαντικό, μαζί με τους Ολλανδούς εμπόρους που ιδρύουν το Νέο Άμστερνταμ, την πόλη που σήμερα όλοι γνωρίζουμε ως Νέα Υόρκη. Εκεί φτάνουν και μετανάστες από όλες τις χώρες της Ευρώπης, κουβαλώντας μαζί τους τις δικές του εκδοχές για τον άγιο με τη λευκή γενειάδα. Στήνεται έτσι το τέλειο σκηνικό ώστε ο Santa Claus να δημιουργήσει ένα νέο και ακόμα πιο ισχυρό brand.

Εγκληματική οργάνωση «Άι Βασίλης»

Κάθε εταιρεία χρειάζεται και ένα δημιουργικό τμήμα. Εδώ, τον ρόλο αυτόν τον αναλαμβάνει αρχικά ένας σκιτσογράφος ονόματι Τόμας Ναστ. Είναι ο άνθρωπος που ευθύνεται για μια σειρά από διάσημες πολιτικές γελοιογραφίες, μα και για τον ελέφαντα και τον γάιδαρο  που έγιναν σύμβολα του Ρεπουμπλικανικού και του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ. Το 1863, ενώ μαίνεται ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος, ο Ναστ ζωγραφίζει για πρώτη φορά τον Santa για το Harper’s Magazine.

Thomas Nast, Santa Claus, 1863.
Το εγχείρημα έχει τόση επιτυχία, που ο πρόεδρος Λίνκολν θα του ζητήσει να φτιάξει και μια προπαγανδιστική εικόνα, με τον άγιο να προσφέρει δώρα σε στρατιώτες των Βορείων. Ο Ναστ θα προσθέσει σταδιακά διάφορες λεπτομέρειες. Έτσι, με τη βοήθεια και κάποιων ακόμη δημοσιογράφων, συγγραφέων και ποιητών, στο γύρισμα του αιώνα ο χαρακτήρας του Santa παγιώνεται. Έχει αποκτήσει σύζυγο, δηλώνει ως τόπο μόνιμης κατοικίας τον Βόρειο Πόλο, ντύνεται σε σκουρόχρωμους κοκκινωπούς τόνους και ταξιδεύει με ένα ιπτάμενο έλκηθρο που το σέρνουν τάρανδοι ή ελάφια. Παρόλα αυτά, κάποια τρομακτικά στοιχεία παραμένουν και ο Santa Claus εξακολουθεί να θυμίζει πλάσμα των ευρωπαϊκών δασών.
 

Κυρίαρχος του κόσμου

Η καθοριστική αλλαγή θα έρθει γύρω στο 1930, χάρη σε μια win win συμφωνία με την Coca-Cola. Οι διαφημιστές της τελευταίας θα αναλάβουν να ρετουσάρουν την εικόνα του. Θα τον ντύσουν σε πιο ανοιχτούς κόκκινους τόνους (στα χρώματα δηλαδή της εταιρείας) και θα του δώσουν την όψη ενός καλόκαρδου κοιλαρά. Έπειτα, θα τον στείλουν μαζί με τα καφάσια της Coca-Cola σε κάθε γωνιά του κόσμου.

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=U8J5AolQZg0]

Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε όλοι. Τις επόμενες δεκαετίες η εικόνα του Santa θα καταστεί παγκόσμιο σύμβολο και θα κυκλοφορήσει σε κάθε υλικό. Θα γίνει χάρτινη, πλαστική, μεταλλική, φουσκωτή, ψηφιακή… Θα πρωταγωνιστήσει σε κινηματογραφικά φιλμ, θεατρικές παραστάσεις, τηλεοπτικά σόου, ακόμα και σε ταινίες πορνό. Η στολή του θα χρησιμοποιηθεί από άντρες, γυναίκες και παιδιά. Θα τη φορέσουν πωλητές, κράχτες, επαίτες, δρομείς, επιδειξίες, ακόμα και κακοποιοί του κοινού ποινικού δικαίου. Θα γίνει η βιτρίνα που θα αναδείξει το λεγόμενο πνεύμα των εορτών, αλλά και το προκάλυμμα πίσω από το οποίο θα κρυφτούν, πάθη, παρανομίες και εγκλήματα.

Όπως συμβαίνει στις εγκληματικές οργανώσεις τύπου μαφίας, η επιχείρηση Santa Claus δείχνει να είναι ακέφαλη. Οι πάντες δουλεύουν για αυτήν οικειοθελώς, ακολουθώντας μια προϋπάρχουσα νόρμα και σεβόμενοι κάποιους αόρατους κανόνες. Με τον τρόπο αυτό, ο Άγιος Βασίλης (ή Saint Nickolas ή Santa Claus ή απλά Santa) έχει επιβάλλει την αισθητική του παντού, ακόμη και στις μη χριστιανικές χώρες και νέμεται την παγκόσμια αγορά για τουλάχιστον ένα μήνα κάθε χρόνο. Μια, αναμφίβολα, εντυπωσιακή εξέλιξη, για εκείνο το παραμελημένο αγόρι από την Καισάρεια της Καππαδοκίας.

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=wpTOMYnIvnw]

 
Μικρός, ήθελε να γράφει περιπετειώδη μυθιστορήματα. Όταν μεγάλωσε δούλεψε στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Εργάστηκε ως συντάκτης σε διάφορα έντυπα και έγραψε σενάρια για βιντεοπαιχνίδια. Τελικά, έγινε και συγγραφέας.
 
 
 
 
 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *