Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821

Πόσα γνωρίζουµε για την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης; Τα µεγάλα και ένδοξα, οι µάχες και οι αγώνες των ραγιάδων, είναι γνωστά. Στις σελίδες της Ιστορίας ωστόσο υπάρχει πλήθος από άγνωστα περιστατικά, µαρτυρίες και διηγήσεις για τα καθηµερινά προβλήµατα των απλών ανθρώπων, τον τρόπο που ζούσαν, που σκέφτονταν, τον αγώνα τους για επιβίωση, αλλά και πολλές αφανείς πράξεις σπουδαίων ανδρών, που φωτίζουν τον χαρακτήρα, τη δράση και το ήθος τους.

Σε ένα φιλόδοξο εγχείρημα, οι εκδόσεις Μεταίχμιο συνέλεξαν μικρά κείμενα, κάποια με τη μορφή ανεκδότων, προσεγγίζοντας την Ιστορία μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Το βιβλίο «Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821» των Ιωάννη Γρυντάκη, Γεώργιου Δάλκου, Άγγελου Χόρτη και Έκτορα Χόρτη κυκλοφορεί και το inside story δημοσιεύει αποσπάσματά του. Άλλα έχουν ενδιαφέρον ιστορικό και φωτίζουν γνωστά γεγονότα, άλλα μας ξαφνιάζουν για την παραδοξότητά τους, άλλα ανατρέπουν την “επίσημη” άποψη για μεγάλες προσωπικότητες και άλλα απλώς προκαλούν σκέψη.

Δραστική λύση

Το 1737 οι κάτοικοι στο χωριό Κοροβελέσι της Ηπείρου μαστίζονταν από πρωτοφανή σιτοδεία, ενώ ταυτόχρονα είχαν να αντιμετωπίσουν και τους τούρκους φοροεισπράκτορες, που τη χρονιά εκείνη απαιτούσαν περισσότερους φόρους. Στην περίοδο της μεγάλης Σαρακοστής, πριν από το Πάσχα, μην μπορώντας να ακολουθήσουν κατά γράμμα τη νηστεία, έστειλαν μια επιστολή στον μητροπολίτη της περιοχής, ζητώντας του να τους επιτρέψει να ανακατεύουν το αλεύρι και τα λάχανα με λίγο γάλα και τυρί, ώστε να μπορούν να σταθούν στα πόδια τους. Ο μητροπολίτης τούς στόλισε με κατάρες και τους απείλησε ότι, αν έκαναν μια τόσο μεγάλη αμαρτία, θα πήγαιναν κατευθείαν στην Κόλαση. Τότε κι εκείνοι, για να αποφύγουν τον άμεσο θάνατο, εξισλαμίστηκαν με τη θέλησή τους ομαδικά…

Σ. Αραβαντινός, Χρονογραφία της Ηπείρου

«Άιντε, Τούρκος»

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς (1669) οι τοπικοί υπάλληλοι και διοικητές άρχισαν να καταπιέζουν με κάθε τρόπο τον χριστιανικό πληθυσμό, σκοτώνοντας, απάγοντας και κακοποιώντας τις γυναίκες, απαιτώντας χρήματα και εμποδίζοντας την τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων των ραγιάδων. Λόγω αυτής της βίας, πολλοί χριστιανοί αναγκάστηκαν να ασπαστούν τον ισλαμισμό, για να περισώσουν την περιουσία τους και την οικογενειακή τους τιμή. Οι εξωμότες αυτοί, με τον υπερβάλλοντα ζήλο του νεοφώτιστου, συχνά φέρονταν προς τους χριστιανούς χειρότερα απ’ ό,τι οι Τούρκοι. Υπήρχαν επίσης περιπτώσεις εξισλαμισμού ολόκληρων χωριών, ιδιαίτερα στις επαρχίες Σελίνου και Μονοφατσίου, των οποίων οι κάτοικοι μαζί με τους ιερείς πήγαιναν στα Χανιά ή στο Ηράκλειο και δήλωναν ότι ασπάζονται τον μωαμεθανισμό. Μερικές φορές μάλιστα η προσέλευση ήταν τόσο μαζική, ώστε οι ιμάμηδες δεν προλάβαιναν να κάνουν τις σχετικές τελετές και αρκούνταν στη φράση: «Άιντε, Τούρκος».

Ζαμπελίου και Κριτοβουλίδου, Ιστορία των επαναστάσεων της Κρήτης

Από τον ύπνο στον θάνατο

Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου πολλά γυναικόπαιδα, όταν ακούστηκε η κραυγή «Πίσω, πίσω!», μπήκαν και πάλι στην πόλη, όπου σε λίγο τους ακολούθησαν οι εχθροί. Σύμφωνα με το σχέδιο της εξόδου, όσες μανάδες είχαν μικρά παιδιά τα είχαν ποτίσει με αφιόνι, για να μην κλαίνε και προδώσουν το σχέδιο. Ενώ, λοιπόν, οι Τούρκοι έσπερναν τον θάνατο και το αίμα έτρεχε σαν ποτάμι, πολλές γυναίκες έτρεχαν να βρουν κάποιο πηγάδι, όπου έριχναν τα μικρά παιδιά τους, για να περάσουν από τον ύπνο στον θάνατο χωρίς να το καταλάβουν…

Δ. Φωτιάδης, Μεσολόγγι, Το έπος της μεγάλης πολιορκίας

Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά

Στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ο Μάρκος Μπότσαρης έπαιξε σημαντικό ρόλο για τη σωτηρία της πόλης. Για τις υπηρεσίες του αυτές η κυβέρνηση του έστειλε δίπλωμα στρατηγού, αλλά, για να περιορίσει τη δύναμή του, έστειλε το ίδιο δίπλωμα και σε πολλούς άλλους αγωνιστές με ασήμαντη δράση. Ο Μάρκος τις μέρες εκείνες ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει τους Τούρκους του Μουσταή πασά της Σκόδρας στο Καρπενήσι. Κάλεσε, λοιπόν, τους Σουλιώτες του, τους μίλησε για την ανάγκη να είναι ενωμένοι και, για να αποδείξει ότι δεν έχει ανάγκη από αξιώματα, έβγαλε το δίπλωμα της στρατηγίας και το έσκισε μπροστά τους λέγοντας: «Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα μεθαύριο, μπροστά στον εχθρό».

Χ. Στασινόπουλος, Λεξικό της ελληνικής επαναστάσεως του 1821

Χειρότεροι από Τούρκους

Τα πρωτοπαλίκαρα του Γκούρα, ο Μαμούρης και ο Κατσικογιάννης, πήραν την εντολή να επιβάλουν την τάξη στη Χασιά. Αυτοί χωρίς αναστολές λεηλάτησαν τα σπίτια των χωρικών, βασάνισαν τους ανθρώπους και βίασαν γυναίκες, λες και μπήκαν στο χωριό σαν τούρκοι κατακτητές. Όταν αργότερα ο Κιουταχής κυρίευσε την Αττική, απάλλαξε τους Χασιώτες από την τυραννία του Γκούρα και των παλικαριών του. Έτσι αυτοί όχι μόνο προσκύνησαν αλλά και βοηθούσαν τους Τούρκους στον πόλεμο εναντίον των Ελλήνων, τους οδηγούσαν από μονοπάτια που μόνο αυτοί ήξεραν και πολεμούσαν στο πλευρό τους…

Ι. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα

Έλληνες… μισέλληνες!

Σε πολλά νησιά των Κυκλάδων υπήρχαν Έλληνες που πίστευαν στο καθολικό δόγμα. Οι περισσότεροι από αυτούς, μόλις ξέσπασε η Επανάσταση, τάχθηκαν με το μέρος των Τούρκων, στους οποίους συνέχισαν να πληρώνουν κανονικά τους φόρους. Ειδικότερα στη Σύρο οι καθολικοί ήταν φανερά φιλότουρκοι. Τα πραγματικά αισθήματά τους για την Επανάσταση φάνηκαν καθαρά μετά την καταστροφή της Χίου το 1822. Όταν ήρθε η είδηση της φοβερής σφαγής, οι καθολικοί Έλληνες της Σύρου ενθουσιάστηκαν τόσο, που βγήκαν στους δρόμους του νησιού χορεύοντας και τραγουδώντας…

Τ. Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός αγώνας

Έβαλαν τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα

Όταν ξέσπαγαν πυρκαγιές στην Πόλη, οι γενίτσαροι γίνονταν πυροσβέστες, είχαν μάλιστα και τον κατάλληλο εξοπλισμό. Δεν ήταν όμως λίγες οι περιπτώσεις που εκμεταλλεύονταν τον πανικό που προκαλούσαν οι πυρκαγιές, για να εκβιάζουν τους άρχοντες και να πετυχαίνουν έκτακτες αμοιβές. Άλλοτε, πάλι, άφηναν τις φλόγες να φουντώνουν, ενώ αυτοί επιδίδονταν σε λεηλασίες των σπιτιών και των καταστημάτων. Το 1775, στη διάρκεια μιας τεράστιας πυρκαγιάς, που ξέσπασε μάλλον ύστερα από εμπρησμό, οι γενίτσαροι που είχαν πάει για να τη σβήσουν διασκέδαζαν στρέφοντας τη μάνικα όχι προς τη φωτιά αλλά προς το πανικόβλητο πλήθος…

G. Goodwin, Οι γενίτσαροι

Απαγορεύεται η είσοδος

Οι Τούρκοι συνήθιζαν να αποκαλούν τις ελληνικές εκκλησίες «αχούρ», δηλαδή στάβλους, και πολλές φορές έβαζαν μέσα σε αυτές τα άλογά τους. Γι’ αυτό και παρατηρήθηκε το παράξενο φαινόμενο να χτίζονται ναοί με χαμηλές και στενές πόρτες, που δεν επέτρεπαν την είσοδο των αλόγων.

Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρίας

Επαναστατική πειρατεία

Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1770-1774) οι Ψαριανοί είχαν κυριαρχήσει με τα πάνω από 50 καταδρομικά τους πλοία στην περιοχή του Αιγαίου και είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Χωρίς να λογαριάζουν τον οθωμανικό στόλο, είχαν διακόψει τις εμπορικές επικοινωνίες των πλοίων με τουρκική σημαία από και προς τη Μακεδονία, την Θράκη και τα μικρασιατικά παράλια, αποκομίζοντας τεράστιες λείες από το κούρσεμα πλοίων και παράλιων περιοχών. Οι πειρατικές αυτές επιδρομές έφταναν και μέχρι τα παράλια της Συρίας. Λέγεται μάλιστα ότι πολλές φορές ανέβαζαν με βίντσι στα πλοία τους κιβώτια με ασημένια τουρκικά νομίσματα από τις καταδρομικές τους επιχειρήσεις. Ονομαστοί για την τόλμη και τις ικανότητές τους καπεταναίοι υπήρξαν ο Βαρβάκης, ο Καραπατάκης, ο Μανόλαρος, ο Σαρηγιάννης και ο Καλημέρης.

Κ. Σάθας, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς

Εξ οικείων τα βέλη

Στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου που επιχείρησε η Αικατερίνη Β’ (1787­-1792) ο Λάμπρος Κατσώνης είχε πολλές επιτυχίες εναντίον του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο. Ο ίδιος ο σουλτάνος έφτασε στο σημείο να του παραχωρήσει την Τζια, τη Μύκονο, την Πάρο και άλλα μικρότερα νησιά, με τον όρο να σταματήσει τις επιθέσεις του εναντίον του τουρκικού στόλου. Ο Κατσώνης δεν δέχτηκε και συνέχισε τη δράση του. Όμως τον Φεβρουάριο του 1790 υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τον ενωμένο τουρκικό και αλγερινό στόλο στο στενό μεταξύ Εύβοιας και Άνδρου. Η ναυμαχία ήταν πολύωρη και οι απώλειες μεγάλες και από τις δύο πλευρές. Ο Κατσώνης μόλις που κατόρθωσε να διασωθεί με τρία πολεμικά πλοία. Τότε κυκλοφόρησε και το γνωστό δίστιχο: «Αν σ’ αρέσει, μπαρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο». Το δίστιχο αυτό είναι αποτέλεσμα της ποιητικής έμπνευσης Υδραίων ναυτικών που υπηρετούσαν σε πλοία του τουρκικού στόλου…

Χ. Στασινόπουλος, Λεξικό της ελληνικής επαναστάσεως του 1821

Τα τίμια ρούχα

Ο Μάρκος Κυριακόπουλος ήταν χριστιανός από την Κρήτη, που εξισλαμίστηκε στα 14 του χρόνια. Επειδή τον βασάνιζαν οι τύψεις, μεγάλος πια, πήγε στη Σμύρνη και δήλωσε επίσημα ότι επέστρεψε στη θρησκεία των γονιών του. Αρχικά οι Τούρκοι τον πήραν για τρελό και τον έδεσαν. Στη συνέχεια, επειδή επέμενε να δηλώνει την πίστη του, τον βασάνισαν απάνθρωπα και τον αποκεφάλισαν. Οι χριστιανοί εντυπωσιάστηκαν από την καρτερικότητα με την οποία υπέμεινε το μαρτύριό του και τον θεώρησαν μάρτυρα. Οι Τούρκοι όμως εκμεταλλεύτηκαν αυτό το γεγονός για να κερδίσουν χρήματα. Έτσι, πούλησαν το πτώμα του για 400 σκούδα. Τα κουρελιασμένα ρούχα του έπιασαν πολύ περισσότερα…

Γ. Γρυντάκης, Ελλήνων επιφανών θάνατοι

Από τύφο στον τάφο

Η Μαντώ Μαυρογένους καταγόταν από πλούσια οικογένεια και ξόδεψε όλη της την περιουσία στον αγώνα, εξοπλίζοντας πλοία και συντηρώντας εκστρατευτικά σώματα. Μετά την Επανάσταση ζούσε πότε στην Πάρο και πότε στην πατρίδα της, τη Μύκονο, φτωχή και ξεχασμένη. Η βαυαρική κυβέρνηση της είχε χορηγήσει μια μικρή σύνταξη, σαν αυτές που έπαιρναν οι χήρες των αγωνιστών, η οποία, όπως έλεγε η Μαντώ, δεν έφτανε ούτε για να πληρώνει την υπηρέτριά της. Μάταια έστελνε αναφορές στην κυβέρνηση, γράφοντας τα παράπονά της. Τέλος, αποφάσισε να πάει στην Αθήνα, για να δώσει η ίδια μια νέα αναφορά στον Όθωνα. Για κακή της τύχη, προσβλήθηκε από τύφο, που εκείνη την εποχή είχε εξαπλωθεί στην πρωτεύουσα. Έτσι, όταν γύρισε πίσω, δεν άντεξε και έπειτα από λίγο πέθανε.

Χ. Στασινόπουλος, Λεξικό της ελληνικής επαναστάσεως του 1821

Το βιβλίο «Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821» (Ιωάννης Γρυντάκης, Γεώργιος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. 

πηγή