Η αμαρτωλή ιστορία των αυθαιρέτων και οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού | Θοδωρής Χονδρόγιαννος

Την ώρα που οι πυρκαγιές σε Μάτι και Νέο Βουτζά προκαλούσαν την απώλεια δεκάδων ανθρώπων, η κυβέρνηση Τσίπρα έλεγε πως η καταστροφή προκλήθηκε κυρίως από τις πολεοδομικές αυθαιρεσίες που είχαν λάβει χώρα στην περιοχή προτού αναλάβει η ίδια. Για την καταστροφή έφταιγε η «καμένη γη» που άφησαν οι προκάτοχοί της. Εσπευσμένα ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έκανε σύσκεψη στο Λαύριο στις 7 Αυγούστου 2018 με τους αρμόδιους υπουργούς και εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, εξαγγέλλοντας 20 παρεμβάσεις. Μεταξύ αυτών η κατεδάφιση 3.200 κτισμάτων σε όλη την Αττική.

Το ρεπορτάζ του inside story δείχνει ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα και ότι αυτά τα 3.200 αυθαίρετα είναι μία σταγόνα στον ωκεανό, από τον οποίο πίνουν νερό πρώτα το κράτος, δεύτερον οι πολιτικοί μηχανικοί και τρίτον κάποιοι στις πολεοδομίες. Διαφορετικά θα έπρεπε να κατεδαφιστεί σχεδόν όλη η Μύκονος, η μισή Χαλκιδική και η Σαντορίνη.

Το ζήτημα της αυθαίρετης δόμησης – με την ευρύτερη έννοια, αφού οι οικοδομικές άδειες θεσπίστηκαν επί Ελευθερίου Βενιζέλου – ακολουθεί το ελληνικό κράτος από τη γέννησή του. Όταν η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1828, οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ σχεδίασαν τη σύγχρονη οδό Σταδίου, η οποία, όπως προδίδει το όνομά της, προοριζόταν να ενώσει την Ομόνοια με το Παναθηναϊκό Στάδιο. Ωστόσο, το πολεοδομικό σχέδιο δεν εφαρμόστηκε ποτέ, υπέστη αναρίθμητες τροποποιήσεις που δημιούργησαν μία οικοδομική αναρχία και τελικά η Σταδίου έφτασε μέχρι την πλατεία Συντάγματος. Την ίδια περίοδο χτίζονταν στις παρυφές της Ακρόπολης τα γραφικά Αναφιώτικα, που ανεγέρθηκαν υπό καθεστώς πλήρους αυθαιρεσίας, με σκοπό να στεγαστούν εργάτες από την περιοχή της Ανάφης που ήρθαν στην Αθήνα για να ανοικοδομήσουν την πόλη και τα ανάκτορα του Όθωνα.

 

Αυτές είναι δύο ιστορίες μίας χώρας που δεν επρόκειτο ποτέ να χτιστεί με σχέδιο. Με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως είναι τα περίφημα «Άσπρα Σπίτια» στο Δίστομο του νομού Βοιωτίας, αρχιτεκτονικό έργο του Γραφείου Δοξιάδη, η Ελλάδα θα γινόταν η χώρα, όπου πρώτα θα ξεκινούσε η δόμηση μίας περιοχής και μετά θα εκπονούνταν το σχέδιο πόλης. Ήταν ακριβώς η αντίθετη πρακτική από αυτή που εφάρμοζαν τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, όπου θεωρούνταν αδιανόητο να χτίζεται το παραμικρό κτίριο σε περιοχή που βρίσκεται «εκτός σχεδίου».

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι Έλληνες έφτιαχναν κατοικίες για να ζήσουν κοντά στο μέρος όπου είχαν βρει εργασία και μπορούσαν να εξασφαλίσουν τον βιοπορισμό τους. Με το φαινόμενο της αστυφιλίας στην ακμή του, άνεργοι από την ελληνική περιφέρεια έρχονταν στην Αθήνα και κυριολεκτικά έχτιζαν το κεραμίδι τους όπου έβρισκαν. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ολόκληρες συνοικίες ανεγέρθηκαν αυθαίρετα για να στεγάσουν το πάνω από ένα εκατομμύριο Ελλήνων και Αρμένιων προσφύγων.

Στα χρόνια του οικοδομικού «οργασμού» που επικράτησε στις μεταπολεμικές δεκαετίες, το κράτος προσπάθησε για πρώτη φορά να βάλει ουσιαστική τάξη στη δόμηση, χωρίς ωστόσο ιδιαίτερα αποτελέσματα. «Η οικοδομική παραγωγή εκείνης της εποχής ήταν τόσο έντονη, που γίνονταν όργια με τις άδειες. Για να χτιστεί μία πολυκατοικία, έπρεπε να συγκεντρωθεί ένας τεράστιος όγκος εγγράφων και σχεδίων. Καθώς οι μηχανικοί ήταν ελάχιστοι και δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν τον ρυθμό ανέγερσης πολυκατοικιών την εποχή της αντιπαροχής, η συνήθης πρακτική ήταν να βγάζουν φωτοτυπίες την άδεια και τα χαρτιά της μίας πολυκατοικίας, για να χτιστούν με αυτά άλλες 10. Στο ηλεκτρονικό μας σύστημα έχουμε τα ίδια ακριβώς σχέδια για εντελώς διαφορετικές πολυκατοικίες», λέει στο inside story πηγή από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ).

Στην προσπάθειά της να δώσει μεροκάματα και να αμβλύνει τις αντιδράσεις των πολιτών ενάντια στο ανελεύθερο καθεστώς, η Χούντα προέβλεψε ευνοϊκότερους όρους δόμησης και περιόρισε τους ελέγχους εφαρμογής της νομοθεσίας, με αποτέλεσμα η άναρχη δόμηση να συνεχιστεί.

Αν η αυθαίρετη δόμηση στον πρώτο ενάμιση αιώνα του νεοελληνικού κράτους τροφοδοτήθηκε κυρίως από τις ιστορικές και οικονομικές ανάγκες, από τη δεκαετία του ‘60 άρχισε να περιστρέφεται γύρω από την έννοια του εξοχικού. Τότε ξεκίνησε στην Ανατολική Αττική η μαζική ανέγερση παράνομων οικισμών, ανάμεσα στους οποίους και το Μάτι.

Με το Σύνταγμα του 1975 να θεσπίζει την προστασία του περιβάλλοντος ως υποχρέωση της πολιτείας, το κράτος αποφάσισε να αντιμετωπίσει την αυθαίρετη δόμηση, η οποία είχε ήδη λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Καταλαβαίνοντας ότι δεν μπορεί – και για εκλογικούς λόγους δεν θέλει – να γκρεμίσει χιλιάδες οικοδομήματα σε όλη την Ελλάδα, προέβλεψε τη μεμιάς νομιμοποίηση όσων κτιρίων ανεγέρθηκαν πριν το 1955. Στόχος ήταν να μπει τάξη στο «από εδώ και πέρα» και ένα φρένο σε μία νοοτροπία που είχε «ατσαλωθεί» για πάνω από ενάμιση αιώνα.

Μισός αιώνας έχει περάσει από εκείνη την εποχή και η ρύθμιση των αυθαιρέτων φαντάζει ακόμη μακρινός στόχος. Σύμφωνα με το ΤΕΕ, μέχρι σήμερα έχουν δηλωθεί στη διαδικασία νομιμοποίησης περίπου 971.000 κτίσματα με αυθαιρεσίες σε όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της αγοράς, τα κτίρια με αυθαιρεσίες στην Ελλάδα υπολογίζονται σε τρία εκατομμύρια, ενώ «αν υπολογιστούν και τα αυθαίρετα που χτίστηκαν πριν από το ’55 και νομιμοποιήθηκαν, μιλάμε για περίπου έξι εκατομμύρια», λέει στο inside story πηγή με καλή γνώση της νομοθεσίας για τα αυθαίρετα.

Το 1983 ο Αντώνης Τρίτσης έφερε στη βουλή νόμο (1337) για την νομιμοποίηση αυθαιρέτων και την καθιέρωση κανόνων πολεοδομικού σχεδιασμού, θέλοντας να βάλει τέλος στην αυθαίρετη δόμηση. Το σύνθημα της νομοθετικής πρωτοβουλίας «δήλωσέ το για να το σώσεις», ζητούσε από τους πολίτες να δηλώσουν τα αυθαίρετα τους για να τα σώσουν από την κατεδάφιση. Περισσότεροι από 300.000 πολίτες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του υπουργείου Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος (ΥΧΟΠ), ωστόσο η δεύτερη φάση του νόμου, που προέβλεπε πληρωμή προστίμων και εξέταση των προϋποθέσεων για νομιμοποίηση και αποφυγή της κατεδάφισης, δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Ο Αντώνης Τρίτσης, πολεοδόμος στο επάγγελμα, που έμεινε στην ιστορία και για το ανέκδοτο που τον ήθελε να έχει τα χωροταξικά σχέδια στο γραφείο του και να κοιμάται στο υπουργείο για να μην χάνει χρόνο πηγαίνοντας σπίτι, απομακρύνθηκε από το ΥΧΟΠ το 1984 και αποχώρησε από το ΠΑΣΟΚ το 1989. Αν και ο Ανδρέας Παπανδρέου είπε ότι ο Αντώνης Τρίτσης ήταν μεγάλος για το έργο του και γι’ αυτό τον αναβάθμιζε, η απομάκρυνσή του από το υπουργείο και ο μετά από δύο χρόνια διορισμός του ως υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων έγινε από πολλούς αντιληπτός ως υποβάθμιση εξαιτίας των αυθαιρέτων, ζήτημα που έθετε ψήφους σε κίνδυνο.

 

Παρότι δεν εφαρμόστηκε πλήρως, ο νόμος Τρίτση θεωρήθηκε ιστορικός, αφού όσες νομοθεσίες νομιμοποίησης αυθαιρέτων κι αν ήρθαν αργότερα, «έπεσαν» ως αντισυνταγματικές από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Σημειωτέον ότι εκείνος ο νόμος προέβλεψε για πρώτη φορά ότι απαγορευόταν η περίφραξη εντός ζώνης 500 μέτρων από την ακτή, «μία διάταξη που παραβιάζεται όχι μόνο στο Μάτι, όπως λέχθηκε τις τελευταίες ημέρες μετά τις φωτιές, αλλά σε όλη την Ελλάδα όπου χτίζονται παράνομα σπίτια πάνω σε αιγιαλό», όπως είπε στο inside story πηγή από το ΤΕΕ.

Η επόμενη σημαντική νομοθετική ρύθμιση για τα αυθαίρετα ήρθε με το άρθρο 24 του 4014/2011, του λεγόμενου νόμου Παπακωνσταντίνου για την τακτοποίηση αυθαιρέτων. Το ΣτΕ έκρινε ξανά τις ρυθμίσεις ως αντισυνταγματικές, καθώς προέβλεπαν την αναστολή των κυρώσεων για την αυθαίρετη δόμηση για 30 χρόνια και επέτρεπαν την «επί μακρόν διατήρηση κατασκευών και χρήσεων που παραβιάζουν τις εκάστοτε ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις», όπως ανέφερε το σκεπτικό του διοικητικού δικαστηρίου.

Παρά την κρίση περί αντισυνταγματικότητας, η παραπάνω νομοθεσία προέβλεπε και το Πράσινο Ταμείο (το οποίο ιδρύθηκε με τον νόμο 3889/2010 από την τότε υπουργό Περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη), όπου θα συγκεντρώνονταν τα χρήματα από τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, που θα προορίζονταν για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις των αυθαιρέτων στο περιβάλλον. Αυτό το ταμείο επρόκειτο να προβλεφθεί και από τον 4178/2013, τον λεγόμενο νόμο Καλαφάτη, που προσπάθησε να διαμορφώσει ένα συνολικό σύστημα νομιμοποίησης αυθαιρέτων.

Προς έκπληξη πολλών, το ΣτΕ άλλαξε την πάγια νομολογία του και έκρινε το νόμο Καλαφάτη συνταγματικό. «Το ΣτΕ έκρινε ότι ο νόμος είναι συνταγματικά ανεκτός, αφού η παρέκκλιση από την αρχή της νομιμότητας – με τη νομιμοποίηση των καταρχάς παράνομων αυθαιρέτων – δικαιολογείται αφενός λόγω της υπαρκτής κατάστασης με τα εκατομμύρια αυθαίρετα και την αντικειμενική αδυναμία του κράτους να τα γκρεμίσει όλα, αφετέρου λόγω του ότι οι όροι και οι προϋποθέσεις του νόμου κρίθηκαν ικανοί να προστατέψουν το περιβάλλον, όπως προβλέπει το Σύνταγμα», αναφέρει στο inside story πηγή με καλή γνώση της νομοθεσίας για τα αυθαίρετα. «Ουσιαστικά αυτή η νομοθεσία διέπει τα αυθαίρετα σήμερα, αφού ο ν. 4495/2017, που έφερε αργότερα ο Γιώργος Σταθάκης, αποτελεί κατά 85% αντιγραφή του παλαιότερου νόμου, με μοναδικές αλλαγές τα χαμηλότερα πρόστιμα και τους ευνοϊκότερους όρους πληρωμής», συμπληρώνει η ίδια πηγή.

Η παραπάνω νομοθεσία, ένα αποτέλεσμα νομοθετικών προβλέψεων που προήλθαν από τη δεξιά του Αντώνη Σαμαρά έως την αριστερά του Αλέξη Τσίπρα, πέτυχε. Έτσι από τις 28/11/2011 μέχρι σήμερα, σχεδόν ένα εκατομμύριο κτίρια με αυθαιρεσίες έχουν δηλωθεί στο πληροφοριακό σύστημα του ΤΕΕ. Το κλειδί για την παραπάνω επιτυχία είναι ότι η νομοθεσία απαγορεύει ρητά τη μεταβίβαση και γενικότερα αξιοποίηση κάθε αυθαιρέτου αν δεν έχει νομιμοποιηθεί. Καταλαβαίνοντας ότι δεν μπορεί να γκρεμίσει τα εκατομμύρια αυθαίρετα ανά την Ελλάδα, το πολιτικό προσωπικό αποφάσισε ότι η διατήρηση της δυνατότητας αξιοποίησης, άρα και της αξίας του ακινήτου, θα ήταν το «τυράκι» που θα έκανε τους πολίτες να τα δηλώσουν.

Το μέτρο απέδωσε οικονομικά πέρα από κάθε προσδοκία, αφού μέχρι σήμερα στο Πράσινο Ταμείο έχουν συγκεντρωθεί από τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων περίπου 2 δισ. ευρώ, με τα μελλοντικά έσοδα από τα ήδη δηλωθέντα αυθαίρετα να υπολογίζονται σε άλλα 2 δισ. ευρώ. Σημειώνεται ότι η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη και εκτιμάται ότι άλλο 1,5 εκατ. αυθαίρετα θα δηλωθούν μέχρι το τέλος της διαδικασίας. Αν λάβει κανείς υπόψιν ότι κατά μέσο όρο το πρόστιμο για τη νομιμοποίηση ενός αυθαιρέτου ανέρχεται σε έξι χιλιάδες ευρώ – το ύψος ποικίλλει ανάλογα την αυθαιρεσία και το κτίσμα – τότε καταλαβαίνει ότι τα κρατικά ταμεία έχουν να λαμβάνουν πολλά ακόμα δισ. ευρώ. Επιπλέον το κράτος λαμβάνει πρόσθετα και επαναλαμβανόμενα έσοδα από τους φόρους επί των ακινήτων (ΕΝΦΙΑ, μεταβίβασης κ.λπ.). Για το μπαχτσίσι και τις πολεοδομίες καλύτερα να μην επεκταθούμε. Απλώς θυμίζουμε την έρευνα του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) και της MRB του 2017 για το επιχειρηματικό περιβάλλον, που κατατάσσει την Πολεoδομία στις χειρότερες υπηρεσίες του δημοσίου σε όρους διαφάνειας και εμπιστοσύνης.

 

Παρά την τρομακτική συγκέντρωση χρημάτων από τη νομοθεσία για τα αυθαίρετα, το μεγαλύτερο μέρος των εισπραχθέντων παραμένει αναξιοποίητο.

«Στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές το 2011, ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου δέχτηκε τα ποσά του Πράσινου Ταμείου από τα αυθαίρετα να παραμείνουν, στην αρχή κατά 95% και μετά κατά 97,5%, δεσμευμένα στα ταμεία του ελληνικού δημοσίου όσο βρίσκεται σε εφαρμογή το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής, που έχει ψηφιστεί έως το 2021. Αυτό σημαίνει ότι το Πράσινο Ταμείο μπορεί να αξιοποιήσει μόλις το 2,5% των χρημάτων που φτάνουν από την τακτοποίηση αυθαιρέτων κατ’ έτος, δηλαδή μόνο 70 εκατ. ευρώ το χρόνο. Μάλιστα, βλέποντας τα τεράστια έσοδα που φέρνουν τα αυθαίρετα, οι δανειστές επιχείρησαν να φέρουν ρύθμιση που θα διοχέτευε αυτά τα λεφτά στην αποπληρωμή του δημοσίου χρέους. Ωστόσο η ελληνική πλευρά είπε ότι στην πρώτη προσφυγή προς το ΣτΕ, το δικαστήριο θα έκρινε αντισυνταγματική μία τέτοια ρύθμιση και θα ζητούσε την επιστροφή των δισεκατομμυρίων που συγκεντρώθηκαν στους πολίτες. Οι δανειστές δέχτηκαν τα χρήματα να παραμένουν στο αποθεματικό και να φαίνονται ως έσοδα στους δείκτες της χώρας για το πρωτογενές πλεόνασμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης για το mail Χαρδούβελη, οι δανειστές ζητούσαν από την Αθήνα να πάρει μέτρα ύψους 2 δισ. ευρώ, την ώρα που το Μαξίμου ήθελε να περιοριστεί στο 1 δισ. Ο τρόπος που καταφέραμε να ρίξουμε τις απαιτήσεις των δανειστών στο 1,5 δισ. ήταν με την υπεραπόδοση των εσόδων από τα αυθαίρετα», λέει στο inside story πηγή με καλή γνώση των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές.

Το ΤΕΕ έχει προτείνει τα χρήματα από τα αυθαίρετα να αξιοποιηθούν ως εγγύηση, ώστε να αντληθούν κεφάλαια από την αγορά για να γίνουν έργα υποδομών, μία λύση που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις θα μπορούσε να αποφέρει άμεση ρευστότητα τριών δισ. ευρώ, αφού οι ταμειακές ροές είναι βεβαιωμένες και το ρίσκο των τραπεζών μικρό. «Το μόνο που λείπει για να γίνει αυτό είναι η πολιτική βούληση», αναφέρουν πηγές από το ΤΕΕ.

Γνώστες των θεμάτων γύρω από τα αυθαίρετα είπαν στο inside story ότι τα κονδύλια του Πράσινου Ταμείου συχνά γίνονται μοχλός πολιτικών παιχνιδιών στο επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Συγκεκριμένα, όταν το Πράσινο Ταμείο καλεί τους δήμους να καταθέσουν προτάσεις για έργα που θέλουν να χρηματοδοτηθούν από κονδύλιά του, οι τελευταίοι προτείνουν συχνά έργα για άλλες περιοχές των δήμων τους και όχι για την ακριβή περιοχή, όπου βρίσκονται τα αυθαίρετα για τα οποία πληρώθηκαν τα πρόστιμα. Εδώ να τονίσουμε πως σύμφωνα με τον νόμο, αν συγκεντρωθούν για παράδειγμα χρήματα στο Πράσινο Ταμείο από την περιοχή των Αμπελοκήπων του Δήμου Αθηναίων, αυτά πρέπει κατά προτίμηση να αξιοποιηθούν στους Αμπελόκηπους και όχι σε άλλη συνοικία της Αθήνας. Παρόλα αυτά, οι αιρετοί συχνά στοχεύουν στην εξυπηρέτηση εκλογικής πελατείας, κάτι που παραβιάζει τον νόμο και τη νομολογία του ΣτΕ.

Ένα άλλο ζήτημα είναι η εκπόνηση των σχεδίων πόλης, η καθυστέρηση των οποίων φαίνεται ότι για δεκαετίες αποτέλεσε πηγή πλουτισμού για πολλούς μηχανικούς. Την ώρα που ένα σχέδιο πόλης κατά κανόνα εκπονείται μέσα σε πέντε χρόνια, σε κάποιες περιπτώσεις υπήρξαν μεγάλες καθυστερήσεις, όπως για παράδειγμα στο Άργος, όπου μόνο η επέκταση του σχεδίου – όχι το αρχικό – διάρκεσε 21 χρόνια. Πηγές με καλή γνώση των θεμάτων πολεοδομίας είπαν στο inside story ότι αυτό το φαινόμενο δεν οφειλόταν μόνο στη γραφειοκρατία, αλλά και στη διαπλοκή συμφερόντων μεταξύ κρατικών λειτουργών και μελετητών, με φόντο τους προϋπολογισμούς εκατομμυρίων των σχεδίων πόλεων. Για παράδειγμα, αν ένα σχέδιο πόλης ξεκινούσε με προϋπολογισμό πέντε εκατομμυρίων και έπρεπε να ολοκληρωθεί σε πέντε χρόνια, σε πολλές περιπτώσεις οι υπεύθυνοι μηχανικοί ζητούσαν παρατάσεις του χρόνου παράδοσης – επειδή μεταβλήθηκε ο πληθυσμός της περιοχής ή κάποιος άλλος παράγοντας – ζητώντας ανάλογη αύξηση της πληρωμής. Το φαινόμενο έλαβε τέτοιες διαστάσεις, που η κυβέρνηση Σαμαρά αποφάσισε να αλλάξει τη διαδικασία εκπόνησης σχεδίου πόλης, ώστε να περιοριστεί ο χρόνος παράδοσης σε πέντε το πολύ χρόνια.

Σήμερα, η νομοθεσία για την νομιμοποίηση αυθαιρέτων (νόμος 4495/2017) περιλαμβάνει κατά κανόνα πέντε βασικές κατηγορίες κτιρίων και διάφορες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα όλα τα οικοδομήματα που έχουν χτιστεί πριν το 1955 απαλλάσσονται από τις συνέπειες. Η πρώτη κατηγορία αφορά στα κτίρια που χτίστηκαν πριν το 1975, τα οποία νομιμοποιούνται με παράβολο 250 ευρώ. Η δεύτερη κατηγορία αφορά στα κτίρια που ανεγέρθηκαν πριν το 1983, για τη νομιμοποίηση των οποίων προβλέπεται καταβολή παραβόλου και προστίμου, που υπολογίζονται με βάση το είδος του ακινήτου και της αυθαιρεσίας. Η τρίτη κατηγορία αφορά σε μικροαυθαιρεσίες, τις λεγόμενες «αυθαίρετες μικρές παραβάσεις», που αφορούν σε εσωτερικές αυθαιρεσίες που δεν επηρεάζουν το νόμιμο όγκο και τα τετραγωνικά του κτιρίου, με πρόστιμο στα 250 ευρώ.

Η τέταρτη και πέμπτη κατηγορία αυθαιρεσιών συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Η μεν τέταρτη αφορά σε υπέρβαση των μεγεθών της οικοδομικής άδειας (κάλυψη σε τετραγωνικά, ύψος και όγκο) μέχρι και 20% ή 40% (η υπαγωγή εξαρτάται από το μέγεθος του ακινήτου), η δε πέμπτη αφορά σε παραβιάσεις άνω του 20% ή 40% της προηγούμενης κατηγορίας, καθώς και σε περίπτωση παντελούς έλλειψης άδειας. Και σε αυτές τις περιπτώσεις τα πρόστιμα καθορίζονται με βάση το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά του κτιρίου.

Οι παραπάνω κατηγορίες αυθαιρεσιών μας βοηθούν να καταλάβουμε τον «χάρτη» των αυθαιρέτων στην Ανατολική Αττική και συγκεκριμένα στο Μάτι. Η Ανατολική Αττική είναι από τους «πρωταθλητές» των αυθαιρέτων σε πανελλαδικό επίπεδο, αφού είναι διαρκώς η πρώτη σε αριθμό δηλώσεων περιοχή της χώρας, με ποσοστό περίπου 9,8% των συνολικών δηλώσεων, παρότι φιλοξενεί μόλις το 4,5% του πληθυσμού της χώρας. Όσον αφορά στο Μάτι, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΤΕΕ, το 52% των δηλωθέντων αυθαιρέτων δεν έχει καμία οικοδομική άδεια, την ώρα που ο αντίστοιχος μέσος όρος πανελλαδικά είναι 25%, δηλαδή ούτε ο μισός.

Ακόμη, το 93% των αυθαιρέτων στο Μάτι είναι εκτός σχεδίου, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος στην επικράτεια είναι πολύ χαμηλότερος, συγκεκριμένα στο 29%. Το 86% των αυθαιρέτων στο Μάτι αφορούν σε δευτερεύουσα, εξοχική κατοικία, με το 10% δηλώνεται ως πρώτη κατοικία και το υπόλοιπο 4% να αφορά σε επαγγελματική χρήση (τουρισμός, βιομηχανία, υπηρεσίες). Όσον αφορά την παλαιότητα των αυθαιρέτων που έχουν δηλωθεί, το 17% αφορά κτίσματα προ του 1975, το 32% αφορά κτίσματα μέχρι το 1982, το 28% κτίσματα από το 1983 έως το 2003 και το 23% κτίσματα από το 2004 έως τις 28/7/2011 (ημερομηνία «κόκκινης γραμμής» για τη δήλωση αυθαιρέτων).

Μετά την Ανατολική Αττική, πυκνή παρουσία αυθαιρέτων έχουν η Χαλκιδική, η Εύβοια, η Κορινθία, καθώς και η Μύκονος και η Σαντορίνη, γεγονός που δείχνει ότι η αυθαίρετη δόμηση αφορά κυρίως στην εξοχική κατοικία.

 

Τα προβλήματα πολιτικής προστασίας που εντοπίστηκαν στο Μάτι φαίνεται ότι συνδέονται με το γενικότερο ζήτημα οργάνωσης του κράτους, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τον πολεοδομικό σχεδιασμό, αλλά το σχέδιο πολιτικής προστασίας. «Από το 1984, όταν και μπήκε για πρώτη φορά υπολογιστής στη δημόσια διοίκηση, το ΤΕΕ ζητά από τις κυβερνήσεις να υπάρξει ένα σχέδιο ηλεκτρονικής καταγραφής του δομημένου χώρου συνολικά, δηλαδή όχι μόνο των αυθαιρέτων, αλλά όλων των κτιρίων. Ο νόμος προέβλεψε την παραπάνω δυνατότητα για πρώτη φορά το 2011 με την ηλεκτρονική ταυτότητα κτιρίου. Αυτό που προτείναμε είναι το εξής: αφού καταγράψουμε τα αυθαίρετα και γκρεμίσουμε αυτά που δεν τηρούν τις προϋποθέσεις νομιμοποίησής τους, θα πρέπει να καταγράψουμε τα νόμιμα και τα νέα κτίρια. Μόνο έτσι θα είναι δυνατή η αποτελεσματική πολιτική προστασία στην Ελλάδα. Κι έτσι μέσα σε δύο χρόνια θα μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα χάρτη δομημένου χώρου, όπου θα ενσωματωθούν και άλλοι χάρτες που αφορούν σε φυσικά φαινόμενα – όπως είναι ο χάρτης κινδύνων πλημμύρας – και χάρτες με προστατευόμενες περιοχές, όπως οι περιοχές Natura και οι αρχαιολογικοί χώροι. Το ψηφιακό υπόβαθρο του ελληνικού κτηματολογίου μας δίνει τη βάση για τη δημιουργία αυτού του χάρτη με λεπτομέρεια τετραγωνικού μέτρου. Αυτό θα δώσει στην πυροσβεστική, την αστυνομία και τις υπόλοιπες Αρχές το όπλο που χρειάζονται για την αποτελεσματική πολιτική προστασία. Αυτός ο χάρτης μπορεί να είναι έτοιμος σε δύο χρόνια, όμως πρέπει να υπάρχει και πολιτική βούληση για να γίνει», λέει στο inside story πηγή από το ΤΕΕ.

Σε κάθε περίπτωση, η τραγωδία αποτέλεσε αφορμή για να δούμε ξανά την παντελή αδυναμία του κράτους να προχωρήσει στην κατεδάφιση οικοδομημάτων που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για να νομιμοποιηθούν. Πρόκειται κυρίως για πλήρως αυθαίρετα κτίρια που έχουν χτιστεί σε δασικές εκτάσεις, αιγιαλό, παραλίες, κοινόχρηστους και αρχαιολογικούς χώρους.

Είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις, όπου το κράτος προσπάθησε και τελικά απέτυχε να γκρεμίσει κτίρια που ήταν καταφανώς παράνομα χτισμένα. Το Μάρτιο του 2013, σε μία προσπάθεια να δείξει ότι αλλάζει οριστικά η στάση της απέναντι στην παράνομη δόμηση, η κυβέρνηση Σαμαρά επιχείρησε να κατεδαφίσει μία ξενοδοχειακή μονάδα στην Κρήτη, για την οποία είχε εκδοθεί τελεσίδικο πρωτόκολλο κατεδάφισης, αφού ήταν χτισμένη πάνω στον αιγιαλό. Όταν το συνεργείο κατεδάφισης έφτασε στο ξενοδοχείο, ο ιδιοκτήτης του διαμαρτυρήθηκε, άνθρωποι μπήκαν μπροστά σε μπουλντόζες και η τότε υπουργός Τουρισμού, Όλγα Κεφαλογιάννη, αντιτάχθηκε στην κατεδάφιση. Μετά την παρέμβασή της, ο τότε Γενικός Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης Γιώργος Δεικτάκης, στέλεχος της ΝΔ, σταμάτησε κάθε διαδικασία κατεδάφισης αυθαίρετων κατασκευών και κτισμάτων στον αιγιαλό και τις τουριστικές περιοχές του νησιού, κυρίως από μεγάλα ξενοδοχεία, επικαλούμενος την άφιξη των τουριστών. «Δεν θα γίνουν κατεδαφίσεις μέσα στην τουριστική σεζόν, παίρνω την ευθύνη να σταματήσουν τώρα και να συνεχιστούν το φθινόπωρο», είχε πει. Οι κατεδαφίσεις δεν έγιναν ποτέ.

«Ήταν εντελώς αστείο, γιατί προέκυψε κυβερνητική κόντρα μεταξύ υπουργών και αντί να ρίξουν τα αυθαίρετα, παραλίγο να ρίξουν την κυβέρνηση», είπε στο inside story άνθρωπος που γνωρίζει καλά τις συζητήσεις που έγιναν μεταξύ των υπουργείων εκείνη την εποχή.

Ακόμη, σύμφωνα με έγγραφα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες, τόσο ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, όσο και ο υπουργός Εσωτερικών Παναγιώτης Κουρουμπλής, είχαν ζητήσει να ανασταλούν κατεδαφίσεις αυθαιρέτων σε Αρτέμιδα και Λούτσα. Μάλιστα, στην περίπτωση του αιτήματος του κ. Βούτση, υπήρχε και η σύμφωνη γνώμη του αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος, Γιάννη Τσιρώνη. Σε μία άλλη προσπάθεια κατεδάφισης αυθαιρέτων που έγινε το 2015 στα Περιβολάκια Ραφήνας, το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ έπειτα από συντονισμένες ενέργειες του τότε βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Γιώργου Πάντζα, του τότε δημάρχου Ραφήνας-Πικερμίου, Βασίλη Πιστικίδη, και του αντιπεριφερειάρχη Ανατολικής Αττικής Πέτρου Φιλίππου, εκλεγμένου με τον σχηματισμό της κ. Δούρου, ο οποίος υπέγραψε και το έγγραφο της Περιφέρειας για την αναστολή των κατεδαφίσεων.

«Για να υπάρξει αλλαγή νοοτροπίας και να εμπεδωθεί κουλτούρα νομιμότητας στην ελληνική κοινωνία, που επί δεκαετίες έχτιζε αυθαίρετα χωρίς μελέτη και επίβλεψη από μηχανικούς, χρειάζεται έμπρακτο μήνυμα τέλους εποχής. Και αυτό είναι οι κατεδαφίσεις, οι οποίες πρέπει να προχωρήσουν άμεσα, εκεί που υπάρχουν τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης», λέει ο πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός στο inside story.

Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Ανατολική Αττική, η κυβέρνηση Τσίπρα είπε ότι θα προχωρήσει άμεσα σε κατεδαφίσεις χιλιάδων αυθαιρέτων, για τα οποία εδώ και μήνες έχουν εκδοθεί τελεσίδικα πρωτόκολλα κατεδάφισης που παραμένουν ανεφάρμοστα. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αυτά τα κτίρια έχουν χτιστεί σε δασικές περιοχές και αιγιαλό και ως εκ τούτου δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να νομιμοποιηθούν. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Τζανακόπουλος δήλωσε πως στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής υπάρχει λίστα 2.500 αυθαιρέτων σε δασική έκταση και 685 αυθαιρέτων στον αιγιαλό που προσδιορίζονται προς κατεδάφιση, σύμφωνα με τις σχετικές εισηγήσεις των κτηματικών και δασικών υπηρεσιών. Γι΄ αυτό το λόγο και με αφορμή την τραγωδία στο Μάτι την 1η Αυγούστου, το υπουργείο Περιβάλλοντος κατέθεσε τροπολογία στο νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας με τίτλο «Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιόνιο Πανεπιστήμιο και άλλες διατάξεις» για την κατεδάφιση αυθαίρετων κτισμάτων σε αιγιαλό και δασικές εκτάσεις, δίνοντας τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης της πολιτείας σε προστατευόμενες περιοχές οι οποίες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο φυσικών καταστροφών.

Κανείς δεν ξέρει αν τα 90 θύματα στην Ανατολική Αττική θα αποτελέσουν αρκετή πίεση για να ξεκινήσει, για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους, αυτό που δεν έγινε τόσα χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, η εργαλειοποίηση της μακράς ιστορίας των αυθαιρέτων για τη δικαιολόγηση των κενών στην πολιτική προστασία μάλλον θολώνει τη συζήτηση για το πώς θα προστατευθούμε από την επόμενη φυσική καταστροφή, ειδικά όταν προέρχεται από μία κυβέρνηση που διοικεί τη χώρα εδώ και τρεισήμισι χρόνια, αρκετός χρόνος για να γίνουν κατεδαφίσεις που θεωρεί υπεύθυνες για το χαμό τόσων ανθρώπων – και αφού έχει προηγηθεί μία ακόμα τραγωδία, αυτή της Μάνδρας.

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=2YaiBfY16AY]

Παλιότερο βίντεο της ΕΡΤ, του 2011, όταν ο σημερινός υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σπίρτζης ήταν πρόεδρος του ΤΕΕ και εξηγούσε πώς μπορεί να γίνει η τακτοποίηση αυθαιρέτων.